Жасанды интеллект (ЖИ) дамуын жалғастырып, мәтін деректерін өңдеуде маңызды құралға айналып келеді. ChatGPT, YandexGPT, Deepseek және Gemini сияқты әлемдегі жетекші ЖИ платформалары пайдаланушыларға мәтін құру, өңдеу, аудару және талдау мүмкіндіктерін ұсынады. Бұл білім беру, бизнес, маркетинг және ғылыми зерттеулер сияқты түрлі салаларда мүмкіндіктерді айтарлықтай кеңейтеді.

ChatGPT әртүрлі салаларда қолданылады:

• Білім беру: оқу материалдарын әзірлеуге, емтихан сұрақтарын құруға, есептерді шешуге және түсініктерді түсіндіруге көмектеседі.
• Маркетинг: жарнамалық мәтіндер, ұрандар, контент идеяларын жасайды.
• Зерттеулер: үлкен көлемдегі мәтіндік ақпаратты талдауға және жүйелеуге көмектеседі және т.б.

ChatGPT ерекшелігі – оның әңгімелесуді жүргізу және бүкіл диалог барысында контекстті сақтау қабілетінде. Сонымен қатар, модель код жазу немесе деректерді талдау сияқты арнайы міндеттерді шешу үшін бейімделе алады.

ChatGPT дегеніміз не және оны не үшін қолданады?
ChatGPT атауының өзі оның мәнін ашып көрсетеді, өйткені «GPT» – Generative Pre-trained Transformer дегенді білдіреді. Әр әріптің мағынасы:

• G – Generative (Генеративті): модель мәтін құруға қабілетті, яғни кіріс деректеріне негізделген мағыналы сөйлемдер мен жауаптар жасайды.
• P – Pre-trained (Алдын ала оқытылған): модель үлкен көлемдегі мәтіндік деректер негізінде алдын ала оқытылған. Бұл оқыту оны нақты міндеттер үшін пайдаланбас бұрын жүзеге асырылады.
• T – Transformer (Трансформер): трансформер архитектурасы модельге мәтін сияқты деректер тізбегімен тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Осылайша, ChatGPT – пайдаланушылардың сұрақтарына жауап беретін және мәтін жасай алатын чат-бот. Сіз чатқа сұрақтар қоясыз немесе белгілі бір тапсырмаларды орындауды сұрайсыз, ал ChatGPT жасанды интеллект көмегімен жауапты генерациялайды.

ChatGPT қалай жұмыс істейді?
Жасанды Интеллектті (ЖИ) біздің сұрақтарды түсінуге және оларға жауап беруге үйрету үшін әзірлеушілер оған миллиондаған мәтін беттерін «үйретеді». Мұның қалай жүзеге асырылатыны төменде көрсетілген:

• Деректерді жинау: Әзірлеушілер әртүрлі көздерден (кітаптар, мақалалар, сайттар, форумдар және т.б.) үлкен мәтін жинақтарын жинайды. Бұл ашық контенттерді (мысалы, аспаздық форумдары) және лицензияланған мәтіндерді (электрондық кітаптар сияқты) қамтуы мүмкін.
• Деректерді өңдеу: Мәтіндер өңделіп, қажетсіз ақпарат немесе жеке деректер жойылады. Бұл модельдің тек пайдалы мәтіндерден үйренуін қамтамасыз ету үшін жасалады.
• Модельді оқыту: ChatGPT осы мәтіндер бойынша оқытылады және олардағы үлгілер мен заңдылықтарды тануға үйретеді.Мысалы, егер модель жиі ингредиенттер мен тамақ дайындау қадамдарын қамтитын рецепттерді көрсе, ол рецепттердің әдетте «ингредиенттер тізімі» және «дайындау нұсқаулары» форматында болатынын есте сақтайды. Бұл ChatGPT-ге оқыту барысында көргендеріне сүйене отырып, сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді. Мысалы, сіз «Лазанья қалай дайындалады?» деп сұрағанда, ChatGPT ингредиенттер тізімі мен дайындау қадамдарын қамтитын жауап бере алады, себебі ол рецепттерді талдау арқылы бұл үлгіні үйренген.
• Жаңарту және жетілдіру: Бастапқы оқытудан кейін модель сынақтан өтіп, жетілдіріледі. Әзірлеушілер оның жауаптарының сапасын жақсарту үшін модельдің мінез-құлқын және параметрлерін реттей алады. Мысалы, модельге нәсіл, жыныс, сексуалды бағыт сияқты сипаттамалар бойынша дискриминациядан аулақ болуға үйретуі мүмкін.

Маңызды ескерту, ChatGPT интернетке тікелей қол жеткізе алмайды. Модель алдын ала дайындалған деректер бойынша оқытылады, бұл әртүрлі мәтін көздерін қамтиды. Ол нақты уақытта ақпарат іздей алмайды немесе интернеттегі жаңа деректерді қарай алмайды. Сондықтан кейде ол қате немесе ойдан шығарылған ақпарат (галлюцинация) беруі мүмкін.

ChatGPT Google іздеу жүйелерінен несімен жақсы?
ChatGPT-тің негізгі артықшылықтары:

• Интерактивтілік және жекелендірілген жауаптар: ChatGPT-мен сіз интерактивті әңгімелесу жүргізе аласыз: сіз нақтылау сұрақтар қойып, егжей-тегжейлі жауаптар ала аласыз. Google тек мақалаларға немесе сайттарға сілтемелер береді, ал сізге ақпаратты өзіңіз іздеу керек.
• Ақпаратты жүйелеу: ChatGPT ақпаратты жүйелеп, оны түсінікті форматта ұсына алады. Мысалы, философиялық ағымдар туралы мақалалар тізімінің орнына, ChatGPT оларды қарапайым тілмен қысқаша түсіндіре алады.
• Контент жасау: ChatGPT мақалалар, өнім сипаттамалары, жарнамалық мәтіндер және басқа да контент түрлерін жасай алады. Сондай-ақ, ол идеялар ұсынуға және пікірталастарға көмектесе алады.

Бұл ерекшеліктер ChatGPT-ті қуатты құралға айналдырады, ол жеке жауаптар беру, балама көзқарастар ұсыну, деректерді өңдеу және жаңа контент жасау сияқты күрделі тапсырмаларды орындай алады.

ChatGPT не істей алады және оны не үшін қолданады
ChatGPT-ті пайдаланудың мүмкіндіктері шексіз, өйткені әрбір адам жасанды интеллектті өз қажеттіліктеріне сай қолдана алады. Дегенмен, оны қолданудың бірнеше жалпы мысалдарын қарастырайық:

• Ақпарат іздеу және сұрақтарға жауап алу. ChatGPT жалпы білімнен бастап күрделі түсініктерге дейін әртүрлі сұрақтарға жауап бере алады. Ол жылдам және нақты ақпарат береді, осылайша Google-дағы жүздеген сілтемені ақтармай-ақ қажетті мәліметті алуға көмектеседі.
• Оқуға көмек. ChatGPT күрделі тақырыптарды түсіндіре алады, үй тапсырмасына көмектеседі немесе жақсы түсіну үшін мысалдар келтіре алады. Сондай-ақ, ChatGPT-ті тіл үйрететін репетитор ретінде пайдалануға болады. Ол оқу жоспарын, сабақ құрылымын жасап, тапсырмалар беріп, жауаптарыңызды тексере алады.
• Мәтіндер мен басқа контентті генерациялау. ChatGPT әртүрлі контент жасау үшін қолданылады: мақалалар, посттар, жарнамалық материалдар, хаттар, түйіндемелер немесе тіпті сценарийлер. Бұл әсіресе маркетологтар мен контент-менеджерлер үшін пайдалы, өйткені ол «таза парақ» қиыншылығын жеңуге көмектеседі.
• Шешім қабылдауға көмек. Модель сіздің кеңесшіңіз бола алады және жалпы білім мен логикалық тұжырымдарға сүйене отырып, шешім қабылдауға көмектеседі. Мысалы, жұмыстан кету туралы шешім қабылдағанда, ChatGPT мүмкін болатын барлық сценарийлерді – оң және теріс – ұсына алады. Сондай-ақ, қажетсіз нұсқалардан қалай аулақ болуға болатыны туралы кеңес бере алады.
• Идеялар әзірлеу. ChatGPT ойлану және идеялар генерациясы үшін қолданылады. Модель жобалардың жаңа тұжырымдамаларын, жарнамалық кампанияларды немесе шығармашылық тапсырмаларды ойлап табуға көмектесе алады.
• Мәтіндерді аудару және бейімдеу. ChatGPT мәтінді аударуға немесе оны әртүрлі мәдени контексттерге бейімдеуге көмектесе алады. Бұл халықаралық клиенттермен жұмыс істеу немесе түрлі тілдік аудиторияларға арналған контент жасау үшін пайдалы.
• Қолдау көрсету және мотивация беру. Адамға әрдайым басқа адам қажет, бірақ түнгі үште сөйлесетін ешкім болмауы мүмкін. ChatGPT алаңдаушылықты жеңуге кеңес бере алады, үрейлі ұстамалар кезінде көмектесетін техникаларды ұсына алады немесе жай ғана жағымсыз ойлардан алшақтатуға көмектеседі.
• Деректерді ұйымдастыру. ChatGPT үлкен көлемдегі деректерді құрылымдай алады. Мысалы, сіз чат-ботқа сауалнама жауаптары бар құжатты бере аласыз, ал ол оларды қажетті параметрлер бойынша сұрыптап, кестеге айналдырады.

2025 жылы Яндекс жаңа буын генеративті мәтіндік модельдерін шығарды, олар жауаптардың сапасын едәуір жақсартты. Пайдаланушылардың сұрақтары мен бизнес саласындағы күрделі тапсырмалар үйлесетін ағындарда YandexGPT 5 Pro алдыңғы буын моделінен 67% жақсы нәтиже көрсетеді. Кейбір тапсырмаларда, мысалы, мәтін жазу және қорытындылау, жаңа модель OpenAI компаниясының GPT-4o және басқа да әлемдік көшбасшылардан кем түспейді.
Бесінші буында 32 000 токендік контексті бар екі модель ұсынылған: қуатты Pro және жеңілдетілген Lite. YandexGPT 5 Pro Алиса чаты арқылы пайдаланушыларға, ал компанияларға Yandex Cloud AI Studio платформасында қолжетімді. Алдын ала үйретілген YandexGPT 5 Lite ашық қолжетімділікте және Hugging Face платформасында жарияланған. Ең жаңа YandexGPT 5 Pro моделі математикалық есептерді шешуде және жұмыс істейтін бағдарламалық код жазуда айтарлықтай жақсы нәтижелер көрсетеді.

ЯндексGPT келесі міндеттер үшін қолданылады:

• Орыс тіліндегі мәтіндерді өңдеу: мақалалар жазу, сұрақтарға жауап генерациялау, мәтін жазуда көмек көрсету.
• Аударма: орыс тілінен басқа тілдерге және керісінше дәл аудармалар жасау.
• Тапсырмаларды автоматтандыру: есептер генерациясы, құжаттарды талдау, деректерді жүйелеу.

Сондай-ақ, Яндекс компаниясы YandexGPT нейрожелісін қазақ тілінде жұмыс істеуге үйретті. Бұл тілдік модель 2024 жылы нарыққа шықты және қазақша мәтін жазып, өңдей алады, сұхбаттың логикасын сақтап, нақтылаушы сұрақтарға жауап бере алады.

DeepSeek әртүрлі тапсырмаларды орындай алады, бірақ негізінен мәтіндік және сандық деректерді генерациялау мен өңдеуге бағытталған:

• Мәтін генерациясы және түсінуі:

-Әртүрлі жанрлар мен көлемдегі мәтіндерді құру. DeepSeek мақалалар, эсселер, әңгімелер және басқа да мәтін түрлерін жасай алады, берілген стиль мен тонға бейімделе алады.
-Ақпаратты талдау және қорытындылау. Модель үлкен көлемдегі мәтіндерді өңдеп, негізгі ойларды бөліп көрсетіп, қысқаша қорытынды жасай алады.

• Бағдарламалау және код әзірлеу:

-Код жазу және жөндеу. DeepSeek C++, Go, Java, JavaScript, Python, Rust сияқты бірнеше бағдарламалау тілін қолдайды.
-Код редакторларымен интеграция. Модель әртүрлі әзірлеу орталарымен үйлесіп, ұсыныстар беріп, тапсырмаларды автоматтандырады.

• Деректерді іздеу және талдау:

-Интернеттен ақпарат іздеу. Модель актуалды деректерді тауып, жаңартылған ақпаратты ұсына алады.
-Үлкен деректерді талдау. DeepSeek ауқымды деректер жиынтығын өңдеп, заңдылықтарды анықтайды.

• Логикалық ойлау:

-DeepThink режимін қолдау. Бұл режимде DeepSeek терең талқылаулар жүргізіп, өз жауабының логикасын түсіндіре алады.

DeepSeek негізгі қолдану салалары:

• Ақпарат іздеу: ғылыми мақалалар, кітаптар, жаңалық көздері сияқты үлкен мәтін көлемі бойынша іздеу.
• Ақпаратты талдау және синтездеу: әртүрлі дереккөздерден алынған мәліметтерді біріктіріп, бірыңғай есеп немесе зерттеу жасау.
• Контентті автоматты сұрыптау және сүзу: маңызды ақпаратты бөліп көрсету, мәтіндерді талдау негізінде қорытынды жасау.

DeepSeek зерттеу жұмыстарында және үлкен көлемдегі деректермен жұмыс істеу үшін өте қолайлы, қажетті ақпаратты жылдам іздеп, оны жүйелеуге көмектеседі.

Бұл мүмкіндік бір уақытта бірнеше тапсырманы орындауға мүмкіндік береді. Мысалы, Gemini үлкен мәтін көлемін талдап, қорытынды жасай алады, сонымен қатар мазмұн жасау үшін дәлірек және әртүрлі тұжырымдарды таңдай алады.
Gemini келесі салаларда пайдалы болуы мүмкін:

• Құқықтану: құжаттарды, келісімшарттарды және құқықтық мәтіндерді талдау.
• Ғылыми зерттеулер: ғылыми жарияланымдарды іздеу, сұрыптау және талдау.
• Бизнес: есептер мен презентациялар жасау, деректерді талдау.

Қорытынды
ChatGPT, Gemini, YandexGPT және Deepseek сияқты ИИ-платформаларды мәтін өңдеу және талдау үшін пайдалану жаңа мүмкіндіктер ашады. Бұл жүйелер өнімділікті арттырып, рутиналық тапсырмаларды автоматтандыруға және жоғары сапалы мәтіндер жасауға мүмкіндік береді, сонымен қатар дәлдік пен локализацияны қамтамасыз етеді. ИИ тек мәтіндермен жұмыс істеу сапасын жақсартып қана қоймай, сонымен қатар білім, бизнес, ғылым және басқа да салалардағы инновацияларға жол ашады.